جشن گل غلتان
جشن و آيين گل غلتان یکی از جشن‌های دیرینه ایران است که طی سالیان متمادی در مناطق مختلفی از جمله ژئوپارک طبس برگزار می‌شود. این جشن در فصل بهار (نيمه دوم فروردين ماه تا اواسط ارديبهشت ماه) که فصل برداشت گل محمدي است براي نوزاداني که اولين بهار زندگي‌شان را سپري مي‌کنند انجام مي شود و اقوام نزدیک و ديگر اعضاي خانواده در آن شرکت مي‌کنند. خانواده‌ها روزي که قرار است اين آيين برگزار شود به جمع آوري گل محمدي مي پردازند. مردم بر این باورند که غلتاندن بدن نوزاد زیر یكسال در میان برگ‌های گل محمدی، سبب حفظ طراوت و شادابی و دور ماندن از بیماری های مختلف به ویژه آلرژی و حساسیت‌های فصلی می‌شود.
جشن سَدِه
همه ساله پنجاه روز مانده به عید باستانی نوروز در اکثر روستاها و شهرهای ایران جشن باستانی بنام(سَدِه)که مربوط به دوره زرتشتیان است برگزار می‌شود. مردم از چندین روز قبل از مراسم جشن، به بیابان‌های اطراف رفته و بوته‌های خشک را جمع آوری کرده و آن را به پشت بام منازل منتقل می‌کنند و در مراسم سَدِه آن را آتش زده و در اطراف آتش شادی می‌کنند. همچنین خرمنی از چوب و بوته‌های خشک را در قسمت از روستا که فضای باز و وسیع است جمع آوری می‌کنند و مردم روستا در کنار یکدیگر در آنجا جمع شده و شادی می کنند. همراه با آتش، رقص و آواز محلی به همراه شعر سده اجرا می‌شود، بیشتر روستاییان براین باورند که خاکسترآتش سده را اگر بر زمین های کشاورزی خود بپاشند برکت این مزرعه و محصول دو برابر می‌شود. روستای پیرحاجات و کلشانه از جمله روستاهایی است که جشن سده در آن برگزار می‌شود و مردم زیادی از نقاط مختلف ژئوپارک طبس در این جشن شرکت می‌کنند.
مهارت قلمزنی (ویژه طبس)
مهارت مسگری در طبس ارتباط نزدیکی با قلمزنی ویژه طبس داشته و ظروف مورد نیاز قلمزنی توسط مسگران تهیه می‌شده است. قلمزنی خاص طبس به دو سبک قلم قرمز و قلم سفید انجام می شود که سبک قلم قرمز با قلم مخصوص و چکش، مقداری از سطح قلع و مس را بر می دارد و به سبب آن طرح قرمز رنگ خواهد شد. این سبک که به کنده کاری نیز معروف است اولین سبکی بوده که از دیرباز مرسوم بوده و دارای پیشینه بیشتری نسبت به سبک قلم سفید می باشد. قلمزنی طبس (شامل طرح ها، قلم ها و شیوه قلمزنی) منحصر به این شهرستان بوده و اکثر اثرها بسته به تجربه صنعتگر بسیار ظریف و پرکار می باشند. قدمت این رشته با توجه به شواهد و مصاحبه با استادکاران قدیمی و همچنین ظروف مسی کشف شده در منطقه، حداقل ۸۰۰ ساله است. تولید ورق‌های مس در کوره‌های ذوب مسگری شهر طبس خود نشان از قدمت این هنر در شهر طبس دارد.
آئین طبالی (طبل زنی)
در گذشته‌های دور مراسم طبل زنی جهت آگاه کردن مؤمنان در هنگام سحر در شهرستان طبس رایج شده بود. این مراسم به به دلیل موقوفه بودن، اجرای آن هرساله انجام می‌شود. مراسم طبل زنی در ماه مبارک رمضان برای اعلان بیدار باش مؤمنان انجام می شود؛ به نحوی که طبل‌ها در سه نوبت نواخته شود و مؤمنان را برای شب زنده داری و خوردن سحری بیدار کنند. هر اجرای طبل زنی ، به مدت 10 تا 15 دقیقه و هر نوبت شامل سه بار به فاصله یک ساعت از مرتبه قبل نواخته می شود. این مراسم در فهرست میراث معنوی کشور به شماره 189 به ثبت رسیده است.
بنا به گفته‌ی مورخان طبل های مذکور در یکی از لشگر کشی‌های جعفر خان زند (پدر لطفعلی خان زند) به طبس به غنیمت گرفته شده است . جعفر خان در نزدیکی طبس شکست می‌خورد و تعداد 2 اراده توپ و پنج عدد طبل جنگی از او به غنیمت گرفته می‌شود این طبل‌ها از همان زمان حکومت عماد الملک در محل عمارت خان طبس نگهداری می‌شده است و چون استفاده خاصی نداشته، عمادالملک دستور می‌دهد طبل‌ها را بالای عمارت حکومتی ببرند و جهت بیدار باش مسلمین در اسحار ماه رمضان بنوازند. همچنین به محض اعلام عید فطر نیز به مدت یک ربع این طبل‌ها نواخته می‌شود که آن را شادیانه می‌نامند. همچنین از دو اراده توپ برای اعلام موقع اذان صبح و افطار استفاده می‌شده است که با شلیک دو گلوله توپ زمان افطار و اذان سحر را اعلام می‌کرده‌اند.
مراسم نامگذاری
در گذشته امکانات پزشکی مانند امروز نبوده است و کودکان زیادی می‌مردند به همین خاطر بر این باور بودند که اگر کودک تا روز ششم زنده بماند دیگر از خطر رد شده و زنده خواهد ماند، به همین دلیل از روز ششم به بعد برایش نام انتخاب می‌کرده‌اند.
بچه بچه (Becha Becha)
در قدیم حدود یک هفته که از تولد نوزاد می‌گذشت مراسم بچه بچه به مناسبت تولد نوزاد در خانه پدر نوزاد برگزار می‌شد. بدین صورت که خانواد بچه، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های نوزاد و اقوام نزدیک را یک شب به خانه دعوت می‌کردند. وقتی همه جمع می شدند پدربزرگ در گوش راست نوزاد اذان و در گوش چپ او اقامه می‌خواند و به اصطلاح، بچه با خواندن این اذان و اقامه مسلمان می‌شد. سپس به عنوان دعا طی مراسمی نوزاد را دست به دست در مجلس می چرخاندند. اولین بار پدربزرگ پس از خواندن اذان و اقامه در گوش نوزاد کودک را روی دو دستش به صورت افقی قرار داده می خواند.
بچه بچه ما را بچه خدا نگهدار بچه
الله و محمد و علی پشت و پناه ای بچه
بِشگرِه بچه (بچه را بگیر) و سپس نفر کناری کودک را می‌گرفت و می‌گفت بِشدِهه بچه (بچه را بدهید).
یعنی خداوند بر ما بچه‌ای عطا کرده و این کودک از آن ماست و هدیه خداوند است و خداوند و حضرت محمد و حضرت علی خودشان نگهدار این بچه باشند.
و همین طور کودک را دور تا دور مجلس دست به دست می‌کردند و کودک به دست هر کس می‌رسید همین ترانه را تکرار می‌کرد. یک نفر هم همراه با نوزاد چاقویی را دور مجلس می‌چرخاند. سپس برای نوزاد با مشورت بزرگترها و پدر و مادر نامی انتخاب می‌کردند (معمولا از قبل اسم نوزاد توسط پدر ومادرش انتخاب شده بود و در این مراسم رسمی می‌شد) و مراسم با انتخاب نام نوزاد و توزیع نقل و شیرینی به پایان می‌رسید. لازم به ذکر است پذیرایی‌ها مانند امروز مفصل نبوده و بیشتر نقل و خرما رواج داشته است.
آئین نخل گردانی
عزاداری برای مصائب ائمه اطهار ریشه در تاریخ شیعیان دارد. این سوگواری با رسم، فرهنگ و باورهای دینی هر منطقه عجین شده است و رنگ و لعابی خاص گرفته است. یکی از باشکوه ترین آئین‌های مردم ایران، مراسم ماه محرم و عزاداری برای امام حسین (ع) و یارانشان است. پرشورترین روز عزاداری ماه محرم، روز عاشورا است. زن و مرد و پیر وجوان صبح زود از خانه های خود خارج شده و راهی مراسم عزاداری و مجالس روضه خوانی امام حسین می‌شوند. دسته‌جات عزاداری در این روز، زودتر از روزهای قبل در خیابان‌ها به راه افتاده و به مجالس عزاداری بیشتری سر می‌زنند و نوحه سرایی می‌کنند. تا نزدیک ظهر دسته جات به کلیه هیات‌ها سر می‌زنند و به انتظار برداشتن نخل در کنار آن می‌مانند. افراد عزادار بر طبق یک سنت قدیمی از زیر نخل می‌گذرند. نخل گردانی از باشکوه‌ترین و معروف‌ترین مراسم‌های آیینی عاشورا است. شهر طبس نیز دارای دو نخل، بنام‌های نخل شهر (نخل میارزه) ودیگری نخل پایین محلّه (هیئت فاطمی) است. منطقه دیهشک نیز که چند سالی است به شهر طبس پیوسته، نخل مخصوص به خود دارد که در همان منطقه حمل می‌شود. اکثر روستاها نیز نخل مخصوص به خود دارند. «نخل» در این مراسم نماد تابوت سیدالشهد است. نخل عزاداری، شباهت زیادی به درخت سرو دارد. در فرهنگ ایرانی سرو نماد آزادگی، رشادت، جاودانگی و زندگی اخروی است، این صفات در حقیقت روحیات امام سوم شیعیان را توصیف می‌کنند. در حقیقت این آیین برای زنده نگه‌داشتن واقعه عاشورا و رشادت‌های شیعیان است.
زن و مرد، پیر و جوان از شهر و روستاهای اطراف، هنگام ظهر برگِرد میدان امام خمینی (میدان اصلی شهر) به انتظار رسیدن نخل‌ها منتظر می‌مانند. پس از نماز ظهر و عصر که با شرکت عزداران در مسجد جامع شهر برگزار می‌شود اولین نخل (نخل شهر یا نخل میارزه) توسط دسته جات عزادار سینه زن و زنجیر زن که مرکب از همه هیئآت سطح شهر است، حرکت داده شده و همراه با سیل جمعیت زن و مرد سیاه پوش در حالی که کاروان شتران که طباّلی نیز بر بالای آنها انجام می‌شود و پیش قراول کاروان عزادار است به سمت میدان اصلی شهر حرکت می‌کنند.
در بین جمعیت همراه با نخل نیز دو اسب که با پارچه مخمل سبز و سیاه و طلاجات تزیین شده‌اند توسط عده‌ای از سادات شهر با کاروان عزاداران حرکت می‌کنند و اطرافیان اسب نوحه‌های خاصی خود را سر می‌دهند. قامت نخل نیز که از شب قبل توسط عده‌ای خاص که در تزیین نخل تبحّر دارند به شکل زیبایی با پارچه‌های مخمل سبز و سیاه و گُل و نارنج و شمشاد به زیبایی خاصی تزیین شده است و بردوش مردان قوی هیکل که در این کار تخصص دارند در میان جمعیّت عزادار حمل می‌شود. شور و غوغای جمعیت و عزاداران از هنگام حرکت نخل تا پایان آن به خصوص اوج مراسم که معمولاً در میدان اصلی شهر است، وصف ناشدنی و هر بیننده سنگدلی را در مظلومیت امام حسین (ع) متاثر می‌سازد.
نخل شهر پس از عبور از میدان مجددا به محل اصلی خود که به حسینیه میارزه معروف است برده شده و تا فردا صبح بدون هیچ گونه تغییری می‌ماند. مردان و زنان عزادار به همراه کاروان شتر و دسته‌های زنجیر زن و سینه زن بلافاصله به سراغ نخل محله (هیات فاطمی) می‌روند و با همان ترتیب و شور و شوقی که ذکر شده این نخل را نیز بر دوش گرفته و به میدان اصلی شهر می‌برند. چه بسیار جوان‌هایی که از شدت هیجان و شور حسینی از هوش می‌روند (غش می‌کنند) و بر روی دوش مردم عزادار به خارج از جمعیت منتقل می شوند تا مداوا شوند. این مراسم تا حدود ساعت 3 عصر در شهر طبس ادامه دارد و پس از پایان مراسم، مردم مهمان هیئات مذهبی هستند که معمولا با غذای گرم از عزاداران پذیرایی می‌شود.
