یونسکو تعریف روشن و جامعی برای ژئوپارک که خود آن را ابداع کرده دارد: گستره‌هایی با مرزهای کاملاً آشکار و پهنه کافی که در برگیرنده چند پدیده زمین‌شناختی کمیاب و برجسته بوده و در آن جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی ارزشمند نیز یافت میشود. این گستره باید از برنامه های مدیریت گسترش و بهره برداری و طرح‌های حفاظتی برخوردار باشد و توان بالابردن سطح اقتصادی جامعه محلی و جلب همکاری‌های مردمی را دارا باشد.
افزون بر تعریف رسمی یونسکو، می‌توان گفت: ژئوپارک محدودهایی است که ویژگی اصلی آن وجود ژئوسایت‌های پر اهمیت، طبیعت و محیط زیست غنی، ویژگی‌های فرهنگی جذاب و از همه مهم‌تر، مشارکت و حضور فعال جامعه محلی در برنامه‌های توسعه، حفاظت و پایداری است. بر خلاف انواع مناطق حفاظت شده طبیعی، ژئوپارک‌ها نه تنها ورود و حضور بازدیدکنندگان را محدود نمی‌کنند، بلکه برای مردم طراحی شده‌اند. در ژئوپارک‌ها گردشگران برای بازدید از ژئوسایت‌ها و سایت‌های طبیعی و فرهنگی حضور دارند و این حضور موجب رونق اقتصادی پایدار جوامع محلی خواهد شد. شرط مهم موفقیت یک ژئوپارک، وجود برنامه‌ها و راهبردهای مناسب و دقیق در مدیریت ژئوپارک است؛ راهبردهایی برای حفاظت، بهره برداری صحیح، توانمند سازی جامعه محلی و توسعه پایدار ژئوپارک.
ژئوپارک‌ها اهداف گستره‌ها را دنبال میکنند: توسعه اقتصادی جامعه محلی از راه گسترش ژئوتوریسم، تبیین ارزش و اصالت زمین و طبیعت در اندیشه همگان، جلب مشارکت همگانی در حفاظت و نگهداری میراث زمین‌شناختی و بالابردن دانش آگاهی مردم در مورد علوم زمین، از جمله موارد راهبردی در اندیشه برپاکنندگان شبکه ژئوپارک ها است.
اولین حرکتها در رابطه با توجه و حفاظت از ژئوسایت‌ها و میراث زمین‌شناختی توسط سازمان‌ها، گروه‌ها و انجمن‌هایی از قبیل ProGeo، IUGS، IGCP، UNESCO’s Division of Earth Sciences and the Council of Europe وMalvern Group صورت گرفت. اما شاید بتوان دیدار و گفتگوی Nicolas Zorous یونانی و Guy Martini فرانسوی در خلال کنگره بین المللی زمین‌شناسی در چین (1997 میلادی) را نقطه عطف تشکیل شبکه ژئوپارک‌های اروپایی و پس از آن شبکه ژئوپارک‌های جهانی دانست. این دو امروزه نقش مهمی در موضوع ژئوپارک‌ها در جهان بر عهده دارند.
شبکه ژئوپارک‌های جهانی با پشتیبانی یونسکو، در سال 2004 میلادی شکل گرفت و 17 ژئوپارک از اروپا به همراه 8 ژئوپارک از چین نخستین عضوهای آن بودند. 213 ژئوپارک از 48 کشور جهان تا سال 2024 در شبکه ژئوپارک‌های جهانی یونسکو (UNESCO Global Geoparks Network , GGN) عضویت دارند که ژئوپارک طبس، جزیره قشم و ارس تنها ژئوپارک‌های جهانی ایران و خاورمیانه در این شبکه هستند. شبکه دیگری که پیش از این شبکه تشکیل شد، شبکه ژئوپارک‌های اروپایی یا (European Geoparks Network ,EGN) بود. شبکه جدیدی به نام شبکه ژئوپارک‌های آسیا و اقیانوسیه یا (Asia Pacific Geoparks Network (APGN به عنوان دومین شبکه منطقه‌های شکل گرفته است.
