سد کهن کُریت در فاصله 60 کیلومتری جنوب شرق طبس و در دل دامنه‌های غربی کوهستان شتری قرار دارد و مسیر دسترسی به آن از طریق جاده طبس ـ دیهوک به طرف روستای چیروک امکان‌پذیر است. این سد یکی از بی‌نظیرترین جاذبه‌های فرهنگی- تاریخی و زمین باستان شناسی ژئوپارک طبس است و به عنوان يكی از بزرگ‌ترین دستاوردهای مهندسی ایران و جهان به شمار می‌رود که بیانگر دانش عمیق نیاکان ما در خصوص توسعه‌ی پايدار سرزمین، انتخاب خاستگاه سد، کنترل سیلاب و استفاده بهینه از آب در منطقه‌ای کویری بوده است. سد کریت به دلیل صعب‌العبور بودن مسیر دسترسی، در شرایط بسیار سختی ساخته شده است. ارتفاع آن 60 متر، طول تاج حدود 50 متر و جالب‌تر اینکه ستبرای آن از 5/1 متر تجاوز نمی‌کند و در واقع به عنوان قدیمی‌ترین، بلندترین و نازک‌ترین سد قوسی جهان شناخته شده که سد تیبی در کشور اسپانیا، با ارتفاع 48 متر به عنوان دومین سد تاریخی و بلند جهان بعد از سد کریت قرار دارد. رئیس اسبق کمیته بین‌المللی سدهای بزرگ (ICOLD)، سد کریت را «شگفت‌آورترین دستاورد بشر در قرون وسطی» نامیده است. وجود پدیده‌های زمین‌شناختی پیرامون این سد همانند کال تَفتُو و کال مُودر (کال به معنای دره)، چین‌خوردگی‌ها و غار جمال به همراه چشم‌اندازهای مرتفع کوهستان شتری و حیات وحش آن، ارزش ژئوتوریسمی و اکوتوریسمی آن را چندین برابر می‌کند.
در خصوص پیشینه دقیق ساخت این سد نظریات مختلفی تا کنون ارائه شده که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
– دکتر دانشدوست در کتاب طبس شهری که بود این چنین می‌نویسد: ممکن است بند کُریت در اواسط قرن پنجم تعمیر شده و این می‌رساند که زمان ایجاد آن می‌تواند قدیمی‌تر از این تاریخ باشد. علاوه بر این می‌گویند اسنادی در مورد ساختن این سد نزد زرتشتیان یزد وجود دارد. اگر این بند به وسیله زرتشتیان ساخته شده باشد می‌توان زمان ایجاد آن را به پیش از دوران اسلامی رسانید.
– پژوهشگران دیگری از جمله Hartung and Kuros (1987) و Schnitter (1994) ساخت این سد را به دوره مغول‌ها در سال 1350 میلادی نسبت داده‌اند. اما Emami (2014) معتقد است که این منطقه، آن قدر از حمله و کشتارهای دهشتناک مغول‌ها به دور بوده که انگیزه قوی برای ساختن بزرگ‌ترین دستاورد مهندسی چنین سدی در قرون وسطا با ابزارهای بدوی فراهم شود. در این رابطه باید توجه داشت مغول‌ها در حمله خود، سازه‌های هیدرولیکی زیادی را تخریب کردند و از تصور چنین ساختار خارق‌العاده‌ای در منطقه طبس، دور بوده‌اند. علاوه بر این، از زمان احداث سد کریت، ساکنان روستای کریت به طور انحصاری مسئول بازسازی، تعمیر و بهره‌برداری از این سد هستند.
– منابع علمی مورد استفاده در مدیریت ژئوپارک طبس موجود است.
استفاده از این مطلب با ذکر منبع بلامانع میباشد.
